Không chỉ thành công trên sân khấu, màn ảnh, NSND Mạnh Tuấn vẫn là một thầy rất tâm huyết, từng đào tạo nhiều thế hệ trò chơi.
Vua giải chèo đất Bắc và những cống hiến với sân khấu nghệ thuật
NSND Mạnh Tuấn tên thật là Nguyễn Đức Thịnh, sinh năm 1929 tại Bắc Ninh, cùng quê với Xuân Hinh và cũng là cái nôi của quan họ, chèo cùng nhiều loại hình văn hóa dân gian Bắc Bộ.
Ngay từ bé, NSND Mạnh Tuấn đã được tiếp tục quan tâm đến âm nhạc, nghệ thuật qua việc đi xem các buổi diễn chèo, quan họ và diễn đàn dân gian ngoài đình, chùa, lễ hội.
Chính điều này đã làm yên sinh trong lòng NSND Mạnh Tuấn niềm đam mê đặc biệt với chèo và quan họ, chầu văn.
Tuy nhiên, NSND Mạnh Tuấn lại không có điều kiện theo đuổi nghệ thuật từ nhỏ. Gia đình ông khá đông anh em, nghèo khó, mẹ lại mất sớm khi ông mới được 3 tháng tuổi và cha đi bước nữa, khiến ông phải trong cảnh mẹ ghẻ con chồng.
NSND Mạnh Tuấn
Đỗ hoàn cảnh gia đình khó khăn, mới 8 tuổi, NSND Mạnh Tuấn đã phải xa nhà đi ở đợ để nuôi thân. Nhưng vì mê chèo nên ông vẫn thường trú ẩn chủ nhà đi xem, khi về ông không gọi cửa mà phải rúc vào đống rơm để ngủ.
Nhân cơ hội toàn quốc kháng chiến, bộ đội về làng, NSND Mạnh Tuấn xung phong làm liên lạc cho du kích địa phương. Trong quá trình làm việc, anh mạnh mẽ xin đảm bảo vai trò trò chơi văn nghệ, múa hát, diễn võ và trở thành hạt nhân của đội văn công hậu.
Sau một thời gian tích lũy kinh nghiệm biểu diễn, từ năm 1952, NSND Mạnh Tuấn bắt đầu làm việc ở phi đoàn hát.
Vì ngoại hình gầy, giọng hát chưa có nhiều đặc sắc nên ban đầu, ông chỉ được phân công việc bảo quản đạo cụ cho đoàn, không được giao vai kép nền, kép chính trong buổi diễn.
Nhưng vì đam mê nghệ thuật nên ông tự tìm cách và học hỏi bằng mọi cách. Ông tự học đánh trống và các làn điệu chèo quê hương mình, dòng máu chèo trong ông cứ thế tăng dần và được bồi đắp.
Ngoài ra, NSND Mạnh Tuấn cũng may mắn được các nghệ sĩ chèo nổi tiếng như Năm Ngũ, Tư Liên dìu dẫn, phát triển tài năng và đam mê mê. Nhờ đó, anh có cơ hội đến sân khấu, bắt đầu từ một vai phụ trong vở Tấm Điền.
Từ vai phụ đó, NSND Mạnh Tuấn bắt đầu được nhận thêm nhiều vai diễn khác nhau, dần dần trở thành kép chính và nổi tiếng.
Nhờ cái duyên sân khấu trời cho, sự cộng hưởng của Thanh và Sắc cùng công việc tập luyện béo túc đã giúp NSND Mạnh Tuấn đạt đến đỉnh cao nghệ thuật biểu diễn diễn hài hài trên sân khấu chèo.
Có những vở diễn, ông đảm nhận cả ba vai cùng lúc như: cụ Mãng, thầy bói, sư cụ chạy đàn (trong vở Quan Âm Thị Kính).
Các vai diễn khác như dụng cụ Sửu (vở Con trâu hai nhà), liền Thìn (vở Tấm Cám), anh Đường (vở Máu chúng ta đã bay), anh Phởn (vở Đường đi đôi phương), anh Tích (vở Vẹn cả đôi đường), quà Ngự Mạnh (vở Nhỏ nước thần thoại)… dần đưa tên tuổi NSND Tuấn đến với công chúng.
NSND Mạnh Tuấn thu hút người xem bởi lối diễn dí dỏm, duyên dáng, đậm chất truyền thống, mềm dẻo văn hoá dân gian gian, đượm hồn làng quê Bắc Bộ, nhưng lại rất hiện đại qua sự biểu cảm, tiết khúc, ý thức điều hòa.
Có thể nói, lối diễn của NSND Mạnh Tuấn là điển hình của sự hòa quyện tinh tế giữa nhạc và lời, diễn và hát, múa. Mọi cử chỉ, hành động, biểu cảm và lời thoại trên sân khấu đều được ông thực hiện theo giai điệu, nhịp nhịp nhịp, lên xuống mức độ, rất duyên dáng, tinh tế mà lại có hồn, giàu cảm xúc. Ông có thể kết hợp linh hoạt giữa hát và diễn, múa một cách nhịp điệu.
Nhờ đó, NSND Mạnh Tuấn đạt được rất nhiều thành tích như Huy chương vàng Hội diễn sân khấu, Huy chương kháng chiến Pháp hạng Nhất, Huy chương chiến thắng hạng Nhất. Ông cũng là một trong những thế hệ nghệ sĩ nhân dân được phong danh hiệu sớm nhất. Công chúng ưu ái gọi ông là Vua chèo đất Bắc.
Ngoài sân khấu, NSND Mạnh Tuấn vẫn thành công trên màn hình, với nhiều diễn đàn đặc sắc, hãy ghi dấu ấn trong lòng họ. Nổi bật nhất phải kể đến vai Thống Biểu trong phim truyền hình Đất và người.
Người đáng kính của nhiều nghệ sĩ lớn
Không chỉ thành công trên sân khấu, màn ảnh, NSND Mạnh Tuấn vẫn là một thầy rất tâm huyết, từng đào tạo nhiều thế hệ trò chơi. Ông có ba học nổi tiếng nhất là NSƯT Xuân Hinh, NSND Quốc Anh, NSND Quốc Trượng.
Trong đó, Xuân Hinh là người học trò được NSND Mạnh Tuấn dìu dắt và chỉ bảo tận tình nhất, khi truyền đạt hết đam mê, kiến thức và dòng máu hề chèo cho anh. Anh tâm sự:
“Con người ta ai cũng có cha có mẹ, có người thầy của mình trong đời. Với tôi, NSND Mạnh Tuấn là người thầy quan trọng nhất trong sự nghiệp theo đuổi nghệ thuật của mình.
Thầy Mạnh Tuấn là người truyền và dạy cho tôi những vai hề chèo từ thưở đầu tiên, để tôi biết hát, biết diễn, biết ngôn ngữ, văn hóa để bước lên sân khấu. Thầy là người tôi luôn nể trọng và cúi đầu kính cẩn”. (Nguồn: Vietnamnet).
NSND Quốc Trượng cũng cho biết, chính NSND Mạnh Tuấn là người đã phát hiện và đào tạo anh và Xuân Hinh diễn chèo. Anh kể:
“Hồi đi học, có lần thầy giáo bảo rằng: “Thầy thấy Quốc Trượng và Xuân Hinh hợp với hề chèo đấy. Hai trò đến gặp thầy Mạnh Tuấn nhờ thầy chỉ dạy xem sao”. Vậy là tôi cùng bạn học Xuân Hinh khăn gói mang xôi gà đến nhà NSND Mạnh Tuấn để xin tầm sư học đạo.
Sau vài câu kiểm tra để tìm hiểu tố chất hề chèo, thầy Mạnh Tuấn đã ưng ý và nhận ngay hai đứa làm học trò. Vậy là từ đó, chúng tôi trở thành học trò ruột của Vua hề chèo xứ Bắc”. (Nguồn: Halovi).
Có thể thấy, lối diễn của Xuân Hinh ngày nay chịu nhiều ảnh hưởng từ NSND Mạnh Tuấn, từ cách phát âm, nhả chữ, đi lại trên sân khấu đến cách hát chầu văn, ả đào.
Chính NSND Mạnh Tuấn cũng truyền cho Xuân Hinh tình yêu với văn hóa dân gian, truyền thống để anh ý thức việc bảo tồn, lưu truyền nó. Diễn xướng lên đồng đạo Mẫu là một trong những loại hình văn hóa dân gian Xuân Hinh học được từ thầy mình và đang lưu truyền.
Không chỉ Xuân Hinh và Quốc Trượng, NSND Mạnh Tuấn còn đào tạo được một học trò xuất sắc khác là NSND Quốc Anh, đồng thời cũng là con rể ông. NSND Quốc Anh từng nói:
“Tôi nổi tiếng với những vai hề, chủ yếu là quan lại phong kiến như quan huyện, lý trưởng, xã trưởng hay những gã nông dân tha hóa là nhờ bố vợ tôi – NSND Mạnh Tuấn.
Nếu như Xuân Hinh sinh ra để làm hề thì tôi lại hoàn toàn khác. Nhưng chính bố vợ tôi đã chỉ ra cái mũi cao khi diễn thành như mỏ diều hâu, mắt sáng long lanh híp lại thành tên đểu và cái miệng thì có thể nhành tới mang tai. Thế là tôi chuyên trị hề chèo và thành công” (Nguồn: Baokhanhhoa).
Ngoài ra, NSND Mạnh Tuấn còn đào tạo nhiều học trò nổi tiếng khác như Vượng Râu, Xuân Nghĩa. Nghệ sĩ Vượng Râu nói:
“Đã có một số ý kiến cho rằng cách tấu hài của tôi na ná giống Xuân Hinh. Đó là vì chúng tôi đều học hề chèo từ một người – cố NSND Mạnh Tuấn nên đài từ và giọng giống nhau chứ không phải bắt chước” (Nguồn: Danviet).
Nghệ sĩ Xuân Nghĩa cũng chia sẻ: “Trong một lần trường tôi học có tham gia một cuộc thi do ngành điện tổ chức. Tôi được cử hát đơn ca một bài. Chỉ là vui thì lên hát thôi, không ngờ đoạt giải thật. Nhiều người khen tôi có giọng hát tốt, có năng khiếu nghệ thuật.
Rồi tôi gặp được NSND Mạnh Tuấn. Cụ bảo tôi có năng năng đóng kín, mà người nhỏ nhắn như tôi chỉ đóng kín thôi. Và tình yêu sân khấu, tự tin đã đưa tôi đến với nghệ thuật” (Nguồn: Danviet).
